18. asır Osmanlı İmparatorluğunun bilim, kültür, tasavvuf ve edebiyat tarihinde Erzurumlu İbrahim Hakkı'nın önemli bir yeri vardır. İbrahim Hakkı; Hasankale'ye göç eden bir aileye mensup olup, babası Derviş Osman haseni, dedesi ise Molla Bekir isminde çevresinde hayli şöhret temin eden bir zattır. Dini ve tasavvufi bir gelenek içinde bilim ve kültüre hizmet ederek geniş halk kitlelerine seslenmeyi başaran bu bilginin, hem edebi, hem dini ve hem de müsbet yönü incelenmeye değer bir konudur. Hakkında çeşitli eser, makale, broşür ve yazı kaleme alınan Erzurumlu İbrahim Hakkı Hazretleri'nin büyüklüğü ile mütenasib ve onu hakkıyla tanıtacak bir inceleme bugüne kadar yapılmış değildir. Toplumları, içine saplandıkları bataklık ve sıkıntılardan kurtaran, bilgili, faziletli ve üstün zekalı insanlardır. Bu yaradılış ve kabiliyette olan kişiler bazen yıllar hatta yüzyıllarca beklenir durur. Umudun kaybolduğu anda kaybolup da yâd ellere giden ve dönüşünden umut kesilen bir insanın ansızın çıkıp kendini göstermesi gibi, büyük atılımlara hazır alim ve düşünürlerin ortaya çıkmasıyla durgun, şaşkın ve ne yapacağını bilmeyen toplum, o andan itibaren canlanmaya , başlayarak ayağa kalkar.
Türkiyede İlk Tarikat Zümreleşmeleri Üzerine Din Sosyolojisi Açısından Bir Araştırma
