Avrupalı Esireler ve Müslüman Efendileri: Türk İllerinde Esaret Anlatıları
Kitap Yayınevi
404
Avrupa ve Amerika edebiyatlarında esaret anlatıları çok önemli yer tutar. O kadar ki, roman türünün öncüleri oldukları bile öne sürülmüştür. Nitekim Don Quijote’den Robinson Crusoe’ya erken dönem romanlarının birçoğunda yabancı bir ülkede tutsaklık motifine rastlanır. Yayınlandıkları dönemlerde çok popüler olan esaret anlatılarının bazısı gerçek anlamıyla bestseller düzeyine ulaşabilmiştir. Sadece Amerika’da Mağrip konulu 20 kadar esaret anlatısı yayınlanmış, bunlar neredeyse toplam 150 baskı yapmıştır. Bu başarının başlıca nedeni, anlatıların, üretildikleri toplumlarda birçok işlev birden görebilmesiydi: Din propagandası, savaş çığırtkanlığı, toplumsal eleştiri, toplumsal cinsiyetin inşası, erotizm ve dahası. Bu derlemede, Avrupalı kadınların Türk olarak nitelendirdikleri düşmanlar tarafından tutsak edilip, kurtulduktan sonra kaleme aldıkları ve 1683-1875 yılları arasında yayınlanmış olan 10 ayrı birinci şahıs esaret anlatısı yer almaktadır. Gerçi bu anlatıların çoğunun kurgusal olduğunu artık biliyoruz, ama yayınlandıkları devirde gerçek oldukları varsayılmış, Batı’nın Türkiye’ye ve daha genelde İslam dünyasına bakışını önemli şekillerde etkilemişlerdir. Ve etkilemeye devam etmektedirler. İkinci Körfez Savaşı’nda, 3 Mart 2003 tarihinde birliğiyle beraber pusuya düşürülen, yaralı olarak bir Irak hastahanesine kaldırılan ve orada dokuz gün bakım gördükten sonra büyük bir medya olayı haline getirilen bir askeri harekât sonucunda esaretten kurtarılan er Jessica Lynch, kamuoyunun gözünde aynen bu kitaptaki esaret anlatılarından birini yaşamış; sarı saçlı, soluk tenli bir kadının, esmer adamlar tarafından esir alındığı, ancak Tanrı’nın inayeti (ve de Amerikan ordusunun üstün becerisi!) sayesinde özgürlüğüne kavuştuğu birkaç yüzyıllık bir senaryoya yerleştirilmiştir. İrvin Cemil Schick, İstanbul doğumlu ve Massachusetts Institute of Technology?de araştırmacıdır. Batı’nın Cinsel Kıyısı: Başkalıkçı Söylemde Cinsellik ve Mekânsallık (Tarih Vakfı, 2002) ve Çerkes Güzeli: Bir Şarkiyatçı İmgenin Serüveni (Oğlak Yayınları, 2004) başlıklı kitapları vardır. Başlıca ilgi alanları, İslam’da kadın ve Müslüman kadının temsili, İslami kitap sanatları, kimlik ve çağdaşlaşmadır.
